Vanmorgen keek ik naar de afscheidsspeech van Obama, de man die als geen ander om ‘change’ heeft gevraagd, het heeft nagestreefd en in zeker zin ook gekregen. Alhoewel ik vermoed, dat de veranderingen die nu op komst zijn – met name die van een corrupte en egomaniakale clown in het Witte Huis – nu juist niet zijn ideaalbeeld vormden, noch de ‘change backs’ die de senaat in allerijl aan het voorbereiden is en zelf nu al probeert door te drammen, nog vóór de inhuldiging van Trump.
Verandering is er zeker gekomen in de laatste acht jaar, voor bijna iedereen. Ik ken niemand, die niet een vriend of familielid heeft die als gevolg van de crisis zijn of haar baan is kwijtgeraakt. Ook ken ik niemand, die nog luchtig denkt over de risico’s van aanslagen bij grote publieke evenementen. En om dit rijtje af te maken: ik ken niemand die niet óf voor óf tegen Facebook is; een medium dat acht jaar geleden nog nauwelijks bestond. Ik die tijd ontmoetten Benno en ik elkaar nog op het allang verdwenen ‘hyves’.
Misschien komt het met de leeftijd, dat je meer terugkijkt en je verwondert over de snelheid van veranderingen, maar het gaat nu wel erg rap. En dan bedoel ik niet alleen de verregaande digitalisering van ons dagelijks leven door smartphones, allerlei online diensten en ’the internet of things’ (de nieuwe privacy-plaag na Facebook en Google!). Nee, de veranderingen in gewoontes en de dagelijkse intermenselijke omgang gaan volgens mij nog veel sneller: in een restaurant zit tegenwoordig driekwart van de gasten gebogen over een smartphone, ook als ze in gezelschap zijn (Sire heeft er inmiddels een reclame over gemaakt… als Sire zich er aan stoort, dan is het al veel erger dan je denkt!). De jonge generatie lijkt sowieso te zijn vergroeit met de smartphone – soms al vanaf belachelijk jonge leeftijd – en kan op de treinperrons en bushaltes die ik wel eens frequenteer, niets anders dan spelen met de smartphone. Dat terwijl het ouderwets ‘vervelen’, dat men doorgaans placht te doen op perrons en bushaltes, juist zo goed is voor de ordening en ontwikkeling van de hersenen. Bijkomend effect van het tomeloze smartphonegebruik is niet alleen het gebrek aan verveling en dus gezonde hersenontwikkeling, maar ook het fysieke verschijnsel iPhone-nek (serieus probleem waar ook ik soms last en pijn van heb) en het veel gevaarlijker – sociaal – verschijnsel: behoefte aan instant gratification. Alle apps en websites die ons ter dienste staan, proberen ons zo snel mogelijk het antwoord op onze vraag of wens te geven, waardoor we het idee zouden kunnen krijgen, dat het ‘normaal’ is om zo op je wenken te worden bediend. Niet meer uren spitten in een papieren encyclopedie op zoek naar dat ene artikeltje, niet meer verdwalen in een bibliotheek, niet meer stapels reisgidsen met allemaal dezelfde misleidende zwembadplaatjes doorzwoegen, niet meer ‘vragen en wachten’… Nee, het is ‘vragen en meteen krijgen’ geworden. Begrijp me niet verkeerd: ik vind bijv. Wikipedia een schitterende vondst en het open-source-karakter ervan hartverwarmend. Maar de keerzijde van dit soort ontwikkelingen is enerzijds een blind en kritiekloos vertrouwen in alles wat via Wikipedia of – veel erger – Facebook wordt geserveerd, en anderszins een erosie van het besef, dat je soms nog ergens moeite voor moet doen en/of geduld voor moet hebben.
Ik merkt die erosie bij de jonge mensen die nu als trainees, afstudeerders of stagiairs bij mij op kantoor rondscharrelen. Ze zijn supersnel qua computervaardigheden en moderne communicatie, en de meesten beheersen ook de ‘normale taal’ nog op een enigszins acceptabel niveau, maar hun verwachtingen over wat ze ‘zouden moeten mogen’ en ‘zullen gaan bereiken’ zijn echt totaal onrealistisch. Daar waar mijn generatie nog weifelend en beschroomd met diploma op zak aan een eerste baantje begonnen en heel goed wisten, dat we de eerste jaren ons mond moesten houden en braaf hard moesten werken om een plekje te verdienen binnen de organisatie, komt de nieuwe generatie met grootse visies, nieuw te omarmen werkwijzen en ‘de moderne manier van doen’ ons even uitleggen, wat we kennelijk al jaren verkeerd doen. Daarbij verwachten ze toch zeker binnen een jaar ‘senior’ te zijn, en zonder twijfel een managementcarrière tegemoet te gaan. Dit patroon zie ik de laatste paar jaar zó vaak voorbij komen, dat ik vermoed dat er een speciaal appje is voor ‘young professionals’ dat ze dit soort irreële ideeën influistert.
Wat me bepaald niet verbaast, is dat we deze ‘supermedewerkers’ eigenlijk nooit meer terugzien na hun respectievelijke stage- of traineeperiodes. Zouden we een stiekeme divisie hebben, waar we al dit supertalent ophokken, koesteren en laten opbloeien? Zitten ze in de leiderschapsschooltjes en presenteren ze zich over een paar jaar als onze nieuwbakken directeuren? Ik denk zelf, dat ze zijn afgehaakt, omdat het werken bij onze organisatie ’te moeilijk’ bleek, dat er zoiets vreemds als ‘doorzettingsvermogen’ voor nodig bleek, en dat daar geen app voor bleek te zijn in de app-store.
En diegene die ik wel zie blijven en zich ontplooien tot een gewaardeerde collega, dat zijn juist de mensen die we vroeger ‘nerd’ zouden noemen. De wat meer verlegen en bescheiden mensen, die juist niet blaken van zelfvertrouwen, maar gewoon iets komen vragen en dan niet te beroerd zijn om moeite te doen of geduld te hebben voor het krijgen van een antwoord. Misschien is het voorgaande wel typisch voor de overheidsomgeving waarin ik werk, en gaan de nieuwbakken ‘carrièretijgers’ wel naar het bedrijfsleven om daar te ‘excelleren’… maar in dat geval wordt mijn vrees alleen maar groter… Want de veel grotere en veel snellere verandering die in ik de laatste jaren zien, is het uit elkaar groeien van de ‘realisten’ (vaak ZZP-ers of werkzaam bij overheden, zorginstellingen, in het onderwijs etc.) en de ‘opportunisten’ (vaak werkzaam bij multinationals) in de samenleving.
Al geruime tijd ben ik er van overtuigd – en steek dat niet onder stoelen of banken – dat de manier waarop we nu samenleven en vooral consumeren, niet langer houdbaar is. We gedragen ons nog steeds alsof er altijd van alles een overvloed zal zijn en onze mogelijkheden ongelimiteerd blijven. We jagen er in een rotgang alle voorraden aan grondstoffen energie doorheen, alsof er geen eind aan komt. En we delen onze welvaart vooral op Facebook en juist niet in de werkelijke wereld. Aangemoedigd voor een eindeloze stroom aan reclame en natuurlijk de zo gewenste ‘likes’ streven we naar nóg meer, voor onszelf, ons gezin en de trouwe terug-likende ‘Facebookvriendengroep’, maar daarbuiten lijkt de wereld niet te bestaan. Aan die buitenwereld hebben we gewoon maling. Vooral aan die lastige overheden, wereldvreemde politici en stomme politie-agenten, die ons alleen maar beperken in onze ongelimiteerde vrijheden en de niet te stillen honger naar nóg meer!
Hier tegenover staat gelukkig een steeds groter wordende groep van mensen, die zich wél zorgen maakt over ons energieverbruik, die wél een hand durft uit te steken naar vluchtelingen, die wél vrijwilligerswerk doet, gewoon ‘om niet’. Ik merk gelukkig in mijn omgeving een verandering naar ‘genoeg is ook OK’ en ‘kwaliteit gaat voor kwantiteit’. En gelukkig niet alleen in mijn leeftijdsgroep, maar dwars door alle generaties heen. En juist waar je het niet zou verwachten, zie ik de meeste mensen zich ‘omdraaien’: in de Randstad, in Amsterdam en Rotterdam, waar mijn vrienden ineens praten over zonnecellen, lokale producten, zelfvoorzienend worden (zelfs in de mini-achtertuintjes in Amsterdam!), duurzaam materiaalgebruik, repareren in plaats van weggooien etc. En daar wordt ik heel blij en positief van. Daar trek ik me aan op, als ik weer eens de ellende in het nieuws aanschouw (is positief nieuws ‘uit’ ofzo?) en me verbaas over het toenemend egoïsme en uitwassen van consumptiegedrag. En dan hoop ik, dat de ‘change’ die de afgelopen acht jaar door Obama werd beleden, een zaadje is, dat is geplant in die mini-tuintjes in Amsterdam, in de schuchtere stagiairs en de vooral mijn eigen generatie die de komende tijd aan het roer komt te staan van bedrijven, onderwijsinstellingen en andere organisaties die de toekomst van ons als mensheid gaan bepalen. Want die ‘change’ is keihard nodig, juist nu.
Bedankt Barak, en graag tot snel!